केंद्र सरकारने अलीकडेच कच्च्या सोयाबीन तेलासह पामतेल आणि सूर्यफुल तेलाच्या आयात शुल्कात १० टक्क्यांची कपात केली आहे. यामुळे देशात खाद्यतेलाच्या किमतींवर मोठा परिणाम होणार आहे. याचा थेट परिणाम सोयाबीनच्या भावावरही होईल, कारण सोयाबीन तेलाचा प्रमुख स्रोत आहे आणि तेलाच्या किमती घटल्यामुळे सोयाबीनच्या भावांवर दबाव येऊ शकतो. शेती आणि बाजारातील परिस्थिती लक्षात घेतल्यास, ही कपात शेतकऱ्यांसाठी चिंता निर्माण करणारी ठरू शकते.
कच्च्या खाद्य तेलावरील आयात कपात
अलीकडेच सरकारने सोयाबीनच्या हमीभावात जवळपास ८ टक्क्यांनी वाढ करून ५,३२८ रुपयांपर्यंत पोहचवला होता, ज्यामुळे शेतकऱ्यांमध्ये आशा निर्माण झाली होती. परंतु, त्यानंतर कच्च्या खाद्यतेल आयातीवरील मूळ आयात शुल्कात कपात केल्याने ही आशा पुन्हा धूसर झाली आहे. आधी आयात शुल्क २७.५ टक्के होता, ज्यामध्ये कृषी पायाभूत सुविधा आणि सामाजिक कल्याण अधिभार देखील समाविष्ट होता, पण आता तो १६.५ टक्क्यांपर्यंत कमी करण्यात आला आहे. याचा अर्थ, देशात परदेशातून तेलाची आयात स्वस्त होणार आहेत आणि त्यामुळे देशातील तेल उत्पादकांची किंमत स्पर्धेत दबावाखाली येईल.
शेतकऱ्यांवर काय होईल परिणाम?
आंतरराष्ट्रीय बाजारात सध्या सोयाबीन आणि इतर तेलबिया पुरवठा मोठ्या प्रमाणावर आहे. त्यामुळे त्या बाजारात सोयाबीनचे भाव आधीच दबावाखाली आहेत. देशांतर्गत बाजारात आयात शुल्क कमी झाल्यामुळे विदेशी तेल आणणे सोपे आणि स्वस्त होणार आहे. याचा परिणाम असा होऊ शकतो की शेतकऱ्यांना सोयाबीनसाठी जास्त भाव मिळणार नाहीत. त्यामुळे शेतकरी आर्थिक अडचणीत सापडण्याची शक्यता वाढते. याशिवाय, देशातील तेल निर्मिती करणाऱ्या कंपन्यांवरही परिणाम होईल कारण त्यांना स्पर्धात्मक किंमतींवर तेल खरेदी करावे लागेल.
शेतकऱ्यांसाठी सोयाबीन हे एक महत्त्वाचे पीक आहे, जो विशेषतः पावसाळी हंगामात घेतले जाते. सोयाबीनमुळे शेतकरी उत्पन्न वाढवू शकतात आणि त्यांच्या कुटुंबाच्या गरजा भागवू शकतात. परंतु, आता ज्या प्रकारे आयात शुल्कात कपात झाली आहे, त्यामुळे सोयाबीनच्या भावांवर दबाव येण्याची शक्यता आहे, जी शेतकऱ्यांच्या हिताला बाधक ठरू शकते. शेतकऱ्यांना उत्पादनाचा योग्य दर न मिळाल्यास नव्या हंगामात पीक लावण्याचा उत्साह कमी होऊ शकतो.
सरकारने सोयाबीनच्या हमीभावात वाढ केली होती, हे शेतकऱ्यांसाठी चांगली बातमी होती, पण त्याच वेळी कच्च्या तेलांच्या आयात शुल्कात कपात केल्यामुळे त्याचा परिणाम उलटा होण्याची शक्यता आहे. कच्च्या तेलांच्या आयातीवर कमी शुल्क लागल्यामुळे आयातदारांना फायदेशीर ठरणार आहे, ज्यामुळे देशांतर्गत उत्पादन आणि त्याच्या किमतीवर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो. यामुळे देशातील तेल प्रक्रिया उद्योगांनाही आव्हान येईल.
सध्या आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोयाबीन आणि तेलबिया पुरवठा वाढलेला असून, यामुळे त्यांचे भाव कमी झालेले आहेत. देशात आयात शुल्क कमी झाल्याने परदेशातून सस्ते तेल येईल आणि देशांतर्गत बाजारात तेल निर्मात्यांना स्पर्धा वाढेल. ही परिस्थिती शेतकऱ्यांसाठी फारशी अनुकूल नाही कारण त्यांना उत्पादनासाठी अपेक्षित हमीभाव मिळत नाही. याचा अर्थ असा की शेतकऱ्यांनी खर्च केलेली मेहनत आणि गुंतवणुकीचे मोल त्यांना मिळणार नाही.
