आपण हवामानाबद्दल बोलतो तेव्हा पाऊस, वारा, उन्हाळा, हिवाळा या गोष्टी लक्षात येतात. पण या सगळ्यामागेही असाही काही खेळ चालू असतो, ज्याचा आपल्याला थेट संबंध असतो. असाच एक खेळ आहे तो एल निनोचा!
एल निनो (El Nino ) हे स्पॅनिश शब्द असून त्याचा अर्थ “बाल येशू” असा होतो. पण हवामानाशी त्याचा काय संबंध? तर प्रशांत महासागराच्या पूर्वेकडील भागातील पाण्याचे तापमान जेव्हा नेहमीपेक्षा जास्त वाढते, तेव्हा त्या स्थितीला एल निनो म्हणतात. यामुळे प्रशांत महासागराच्या हवामानात तसेच जगभराच्या हवामानातही मोठे बदल होतात.
सामान्यपणे प्रशांत महासागराच्या पश्चिमेकडून पूर्वेकडे वारे वाहतात. हे वारे पृष्ठभागावरील उष्ण पाणी पूर्वेकडे ढकलतात, त्यामुळे तेथील पाण्याचे तापमान कमी राहते. पण एल निनोच्या वेळी या वाऱ्यांच्या दिशेला उलटफेर होते. पूर्वेकडून पश्चिमेकडे वारे वाहू लागतात. त्यामुळे पश्चिमेकडील भागात जमा झालेले उष्ण पाणी पूर्वेकडे येऊन तेथील पाण्याचे तापमान वाढवते.
एल निनोचा जगभरावर कसा होतो परिणाम?
एल निनोमुळे प्रशांत महासागराच्या पूर्वेकडील भागात अतिवृष्टी होते. तर पश्चिमेकडील भागात दुष्काळ पडतो. याशिवाय जगभरातही हवामानात बदल होतात. काही ठिकाणी अतिवृष्टी तर काही ठिकाणी कमी पाऊस पडतो. उष्णतेची लाट देखील येऊ शकते.
भारतावरील परिणाम
भारतावरील मान्सूनवरही एल निनोचा थेट परिणाम होतो. एल निनोच्या वर्षी भारतात कमी पाऊस पडण्याची शक्यता जास्त असते. त्यामुळे दुष्काळाचा धोका असतो. पण नेहमीच तसं नसतं. कधी एल निनो असूनही चांगला मान्सून पडतो.
एल निनोचा अभ्यास का महत्त्वाचा?
एल निनोच्या अभ्यासामुळे हवामानातील बदलांचा अंदाज बांधता येतो. त्यामुळे शेती, जल व्यवस्थापन, आपत्ती व्यवस्थापन यांची चांगली तयारी करता येते.
एल निनो हा नैसर्गिक खेळ असला तरी त्याचा आपल्या आयुष्यावर मोठा परिणाम होतो. त्यामुळे त्याबद्दल जाणून घेणे गरजेचं आहे!
